Grond is een van de grootste en steeds schaarser wordende materialen binnen de grond-, weg- en waterbouw.  Circulair werken en hoogwaardig gebruik van grond is dus cruciaal. Hoewel hergebruik al gangbaar is, liggen er enorme kansen om dit slimmer, duurzamer en efficiënter te doen. Grip op Grond biedt een innovatieve werkwijze om de beschikbaarheid en behoefte aan grond in Noord-Nederland op een strategische manier aan elkaar te koppelen.

Waarom zou je primair gewonnen materiaal toepassen als er lokaal ook geschikte grond beschikbaar is? En waarom laten we waardevolle grondstromen verloren gaan, terwijl we met circulair werken tijd, geld en CO₂-uitstoot besparen? De Friese werk- en denkwijze Grip op Grond brengt alle puzzelstukken van grondverzet bij elkaar en bewijst dat het slimmer kan. Door samenwerking tussen overheden, waterschappen en marktpartijen ontstaan duurzame en circulaire oplossingen. Dit voorkomt verspilling, vermindert transport en maximaliseert de maatschappelijke waarde van grond. Met een interactieve databank en de Grip op Grond-kaart wordt vraag en aanbod samengebracht, zodat grondstromen optimaal worden benut.

Slimmer met grondstromen omgaan

Waarom het nodig is slimmer met grond om te gaan? We willen woningen en wegen bouwen, de klimaatdoelstellingen halen en zorgen voor waterveiligheid en duurzaam energiegebruik. Daarbij komt veel grond vrij, maar er is ook veel grond bij nodig. En we willen en moeten minder primaire grondstoffen gebruiken en de CO2-uitstoot reduceren. Slimmer omgaan met grondstromen heeft hier grote impact: als je ergens grond weghaalt en deze stroom opnieuw kunt gebruiken, hoef je ook niets nieuws aan te schaffen. Grond behoudt zijn waarde.

Hoogwaardig gebruik van grond

Grip op Grond heeft als uitgangspunt dat grondstromen zo hoogwaardig mogelijk worden ingezet. Dit betekent dat primaire grondstoffen worden gereduceerd en dat hergebruik op een efficiënte en duurzame manier plaatsvindt. Projecten worden – zo mogelijk  - grondgestuurd ontworpen, dus op basis van beschikbare materialen. Dit gaat verspilling tegen en kan bijvoorbeeld zorgen voor versterken van natuurgebieden. Daarnaast wordt overlast voor de omgeving beperkt, omdat minder grondwinning en transport nodig is.

Zelf regie op grondstromen

De overheid besteedt veel uit. Om de regie te houden in projecten, is het goed om als overheid zelf gedegen kennis en kunde in huis te hebben én eigenaar te blijven van de grond die binnen eigen projecten vrijkomt. Met deze inhoudelijke kennis kunnen overheden zelf de projecten adviseren over al dan niet uitvoeren van onderzoek en het type onderzoek dat gedaan moet worden. De overheid kan dan ook zelf de benodigde meldingen verzorgen. Zo houdt je grip op het proces.

Buyer Group Grondstromen

In de Buyer Group Grondstromen, die door het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat is geïnitieerd, delen we kennis en ervaringen met onder andere het ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening, Rijkswaterstaat, diverse waterschappen, provincies en gemeenten zoals Amsterdam, Rotterdam en Lelystad. Maar ook met de markt. Door het delen van kennis en werken binnen de wet- en regelgeving, kunnen we samen slimme dingen doen met grond en kunnen we meer doen voor hetzelfde geld. Eén van de speerpunten is dat we niet allemaal apart dingen gaan ontdekken, onderzoeken of ontwikkelen, maar dat we dit met elkaar delen. We leren van elkaar. Dat scheelt de maatschappij heel veel geld.

Weten waar er wordt gewerkt

Door de samenwerking zo vroeg mogelijk op te zoeken en de grondstromen in kaart te brengen, kunnen vraag en aanbod van grond en bagger op elkaar afgestemd worden. In het verleden werd er klei vanuit Limburg naar Fryslân gebracht. Al die vrachtwagens en schepen stoten flink wat CO2 uit. Dat is helemaal niet nodig. Je kunt regionaal de samenwerking zoeken met andere overheden en kijken welke projecten in de komende jaren in uitvoering komen. Je kan dan vooraf en tijdig onderzoeken of het vrijkomende materiaal geschikt is en of de planning op elkaar afgestemd kan worden. Alleen: dan moeten al die verschillende partijen dit wel van elkaar weten en elkaar kunnen vinden. Dit kan door gebruik te maken van de openbare Grip op Grond kaart www.gripopgrond.frl.

Er is soms nog terughoudendheid om het anders te doen. Dat heeft te maken met het vermijden van risico’s. Je blijft als overheid eigenaar van je eigen grond en dat vergt een extra inspanning. De grond voldoet niet aan de gestelde eisen bijvoorbeeld, maar dat zou je kunnen oplossen door grondgestuurd te ontwerpen of binnen de wet- en regelgeving te kijken naar andere mogelijkheden voor toepassing. Daar heb je de juiste kennis voor nodig, onderlinge samenwerking, overzicht en ook een beetje lef. 

Een werkwijze, geen marktplaats

Grip op Grond is geen traditionele marktplaats voor grond, maar een integrale denkwijze die zich richt op het optimaal benutten van vrijkomende grond binnen projecten. Betrokken partijen maken gebruik van een interactieve databank en digitale infrastructuur waarin vraag en aanbod transparant worden gemaakt.
Samen met het Ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening, Geonovum en private partijen zoals DAGnl en Sogelink is een cloud-gebaseerde infrastructuur ontwikkeld waarin de Basisregistratie Ondergrond (BRO) een centrale rol speelt.

Zo is er op basis van de BRO een landelijk datasysteem ontwikkeld met een Digital Twin waarin vraag- en aanbod van grond en bagger bij elkaar komen en onder andere de CO2 besparing per koppelmogelijkheid inzichtelijk wordt maakt. Hierin staan alle grondlagen en deze wordt aangevuld met de milieuhygiënische data van de grondlagen op basis van bodeminformatie systemen van de bevoegde gezagen. Hiermee kun je dus grondgestuurd ontwerpen en/of invulling geven aan de opgaven waar we allemaal voor staan. Vanuit de provincie Fryslân is een module ontwikkeld dankzij een bijdrage uit het provinciale Uitvoeringsprogramma Datastrategie. Zo ontwikkelen we integraal een informatie-infrastructuur volgens het Europese Data Space-protocol die voor iedereen beschikbaar is.